W Ewangelii – to paskudne przezwisko. Jak je przetłumaczyć na język polski?
– …kto by rzekł swemu bratu: Raka, podlega Wysokiej Radzie – mówi Jezus w inaugurującym Jego publiczną działalność Kazaniu na Górze, zapisanym przez świętego Mateusza (Mt 5,22).
Aramejskie słowo „raka” aż dwukrotnie nie zostało przetłumaczone. Najpierw Mateusz, piszący swoją Ewangelię – tak, jak pozostali – po grecku, zostawił to słowo w oryginale. Następnie pozostawiono je w oryginale w tłumaczeniu Biblii Tysiąclecia. Ksiądz Jakub Wujek przełożył „raka” jako „głupcze” – pięknie, ale niezbyt wiernie. Fachowcy mówią, że tłumaczenia są jak kobiety: albo piękne, albo wierne. Mniejsza o to. Co właściwie znaczy to słowo?
W przypisie do Biblii Tysiąclecia, a także wydanej niedawno Biblii Ekumenicznej pojawia się objaśnienie tego zwrotu, jako „pusta głowo”. Tłumacze wzięli tę „głowę” trochę z powietrza, albo jakichś domyślnych kontekstów. Natomiast faktem jest, iż w oryginale „reqa” oznacza coś pustego, próżnego, wydrążonego w środku. Gdybym się nie bał krytyki, powiedziałbym: tak, jak dynia na Halloween.
Słyszałem o tłumaczeniach tego słowa w rodzaju „głupku” czy „głupcze”. Ostatnio nawet ktoś tłumaczył, że to tyle, co powiedzieć komuś „ty dzbanie”. To mi się nawet podoba, bo dzban może rzeczywiście być pusty. Ale w tłumaczeniu na język polski można pójść jeszcze o krok dalej, może nieco zaskakująco.
Tymczasem określenie „Raka” dość dobrze oddaje nasze rodzime „d…pa” albo „d…pek”. I to dosłownie. Bowiem – jak objaśnia Ludwik Stomma w „Słowniku polskich wyzwisk, inwektyw i określeń pejoratywnych” nasze wdzięczne „d…pa” pochodzi z języków prasłowiańskich, w których znaczy wydrążenie, wgłębienie – czyli jakąś wyrwę lub pustkę. W takim przypadku użyte określenie na literę „d” oznacza głupca albo ofermę, czyli kogoś… kto ma w głowie raczej niepełno.
Zakończę apelem: ze względu na przyzwoitość nie mówcie raczej nikomu „raka wołowa” albo -gwarowo – „raka stropiono”. No chyba, że pół żartem i żeby popisać się swoim aramejskim, albo gdy na swojej drodze spotkacie rzeczywiście jakiegoś bu-raka.
