…o zasadach pisowni terminów religijnych.
O trefnisiu królewskim Stańczyku opowiadają anegdotę, że wdał się raz w spór o to, jakiej profesji ludzi najwięcej jest na świecie. W przeciwieństwie do adwersarzy postawił na lekarzy i nawet poszedł o zakład w tej sprawie, dający mu tydzień czasu na udowodnienie swojej racji. Po tygodniu stanął przed „zakładową” komisją z obwiązaną gębą. Zatroskanym uczestnikom zakładu wyjaśnił, że ząb go boli. Zaczęli mu więc radzić: jedni żeby wywarem z szałwi gębę płukał, inni – z dziurawca, pozostali coś o wódce wspominali lubo zimnej wodzie. Tedy błazen wyjaśnił, że przez cały tydzień po rynku krakowskim z obwiązanym obliczem chodząc setki receptur zebrał i taką samą listę nazwisk tych, co mu radzili, a teraz jeszcze dopisuje do nich tych oto zacnych panów, z którymi o zakład poszedł, który oni sromotnie przegrali, gdyż sami do grona „lekarzy” na bólu zębów się znających dołączyli.
Z gramatyką i pisownią naszą jest nieco podobnie: są pewne reguły i normy, ale – wiadomo – każdy wie swoje i najwięcej profesorów mamy. Reguły i normy dotyczą także pojęć religijnych. Pojawiają się one w słownikach. Są efektem współpracy Rady Języka Polskiego, która ma nawet specjalną komórkę dotyczącą języka religijnego oraz środowisk kościelnych. Nie problemu, czy „papież” pisze się przez „ż” z kropką, a Bóg przez „ó” z kreską. W zasadzie problemy sprowadzają się do wielkości liter. Co w tej kwestii mówią normy? Że zbyt dużo pojęć piszemy dużą literą. Pomijając względu grzecznościowe, emocjonalne albo chęć nadania danemu terminowi szczególnej ważności, większą część pojęć religijnych powinno się pisać małą literą: chrzest, bierzmowanie, komunia święta, msza święta, adwent, wielki post (wyjątek stanowi Wielki Tydzień). Ale już Eucharystia, Najświętszy Sakrament, Boże Narodzenie, Wielkanoc itd. pisze się dużą literą.
Sporo zależy od kontekstu. Na przykład w zwrotach opisujących czynność: „przystępuję do komunii”, „zanoszę komunię”, „udzielam komunii” – „komunię” piszemy małą. Ale możemy słowa „Komunia” użyć jako synonimu „Eucharystii” – wówczas napiszemy ją dużą literą.
Podobnie jest z wigilią. Każdy „przeddzień” jakiegoś święta w liturgii nazywa się wigilią – pisaną małą literą. Dużą piszemy „Wigilię” mając na myśli tylko tę przed Bożym Narodzeniem. Słowa: ksiądz, biskup, papież, franciszkanin, jezuita także piszemy małą, chyba że chodzi o nagłówek w liście do księdza czy biskupa albo podobną grzeczność. Podobnie: parafia, diecezja, kuria. Ale gdy mamy na myśli zakon, to już Dominikanie, Franciszkanie i Jezuici.
Małą literą pisze się kościół, bazylika, katedra – na przykład „kościół Świętego Wojciecha” albo „katedra św. Mikołaja”. Zauważyliście? W takich nazwach gdy słowo „święty” piszemy w całości, używamy dużej litery, zaś skrót (św.) piszemy… małą. To także reguła. Tradycyjnie dużymi literami pisze się nazwy siedmiu bazylik patriarchalnych (Bazylika Świętego Jana, Bazylika Matki Bożej Większej itd.).
Małą pisze się nazwy nabożeństw: msza, majówka, różaniec, droga krzyżowa (z wyjątkiem tej w Jerozolimie), nieszpory, gorzkie żale. Podobnie małą piszemy apostoł, anioł, szatan. Napiszemy np. Paweł Apostoł – w sensie tytułu (np. autora listu do Rzymian), ale już apostoł Paweł oraz apostołowie Filip i Tomasz – w sensie funkcji. Piszemy o dokonanym zwiastowaniu albo czekającym nas sądzie ostatecznym, ale gdy mamy na myśli uroczystość liturgiczną, napiszemy Zwiastowanie.
Mógłbym podać jeszcze sporo przykładów. Jednak o jednym warto pamiętać: z reguły dopuszcza się użycie dużych liter ze względów religijnych czy emocjonalnych. Co to oznacza? Że można napisać Msza Święta (lub Msza św. – skróty zawsze małą). Ale gdy ktoś napisze coś o mszy (małą literą), nie ma podstaw, by go o nieznajomość reguł obwiniać – to tak przy okazji znawstwa zasad pisowni, które jest nie mniej powszechne, niż Stańczykowi medycy. A skoro o regułach mowa, to na koniec dodajmy jeszcze, iż jedna z nich utrzymuje, że wyraz pisze się dużą lub małą literą, nigdy zaś „z dużej” czy „z małej” litery.
Jeżeli ktoś uważa, że w tym czy innym moim tekście coś powinno być napisane dużą literą a nie jest, proszę sobie wybrać którąś z poniższych i wsadzić gdzie i ile tylko dusza zapragnie:
AĄBCĆDEĘFGHIJKLŁMNŃOÓPQRSŚTUVWXYZŹŻ
